Sách bán chạy vẫn chỉ là bề nổi...

Không thể phủ nhận, thị trường sách Việt Nam đang ngày càng đa dạng và phong phú. Song, văn hóa đọc ở nước ta vẫn chưa cao, thậm chí nếu so sánh cách đọc sách của người Việt với người nước ngoài, dễ dàng nhận thấy vấn đề đọc sách của người Việt đang có “vấn đề”, hay nói đúng hơn chúng ta mới chỉ đọc sách theo bề nổi…

Năm nay là năm thứ 3, kể từ ngày 21.4.2014, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 284/QĐ-TTg là Ngày Sách Việt Nam. Trong 3 năm nay văn hóa đọc của người Việt đã khởi sắc qua hàng chục hội sách lớn nhỏ trên cả nước, đặc biệt ở TPHCM và Hà Nội. Nhìn vào số sách được bán ra và doanh thu qua các hội sách, có thể lạc quan ít nhiều vì sách đã được chú ý và đông đảo bạn đọc tìm đến. Nhưng đi sâu vào thực chất số sách bán chạy là sách gì, thể loại gì, thì xem ra việc đọc sách của người Việt mới chỉ có bề nổi, nhộn nhịp sôi nổi lúc hội sách, còn sau đó thì vẫn là một không khí bình lặng.

Một góc tủ sách của một nhà nghiên cứu văn hóa dân gian. Ảnh: V.V

Chưa phải chọn lựa hàng đầu của người Việt

Theo thống kê, trong 61 quốc gia có người đọc sách nhiều nhất thế giới không có tên Việt Nam. Mỗi năm Việt Nam xuất bản khoảng 24.000 đầu sách mới, nhưng mỗi người chỉ đọc trung bình 4 cuốn/năm, trong khi đó ở một số quốc gia như Pháp, Nhật Bản, Israel, trung bình mỗi người dân đọc từ 20 cuốn/năm trở lên. Các nước trong khu vực như Singapore trung bình là 14 cuốn/năm, Malaysia 10 cuốn/năm... Vụ Thư viện, Bộ VHTTDL đưa ra con số: Tỉ lệ người hoàn toàn không đọc s& 7fde aacute;ch chiếm tới 26%, tỉ lệ người thỉnh thoảng mới cầm sách để đọc 44%, đọc thường xuyên chiếm tỉ lệ 30%. Bạn đọc của thư viện chiếm khoảng 8-10% dân số.

Toàn quốc có 63 nhà xuất bản: 44 nhà xuất bản tổ chức hoạt động theo loại hình sự nghiệp, 19 nhà xuất bản hoạt động theo loại hình Công ty TNHH MTV 100% vốn nhà nước. Theo thông tin từ Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ TTTT), trong năm 2016, tổng số sách xuất bản là 30.000 cuốn (với 400 triệu bản). Trong đó, số sách giáo khoa phổ thông là 642 cuốn (với 370 triệu bản), các loại đầu sách khác còn lại 30 triệu bản. Có lẽ thế mà tại lễ khai mạc Ngày hội sách Việt Nam lần thứ ba diễn ra tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ GDĐT Phạm Mạnh Hùng cho biết, ở Việt Nam, trung bình một người dân đọc chỉ 4 cuốn/năm, trong đó 2,8 cuốn là sách giáo khoa và 1,2 cuốn là sách khác.

Nếu mang sách so sánh với các ngành giải trí khác, cho dù là khiên cưỡng, sẽ thấy người ta có thể bỏ ra số tiền có khi lên đến hàng triệu đồng để mua một vé xem show ca nhạc, hoặc bỏ gần trăm ngàn để mua một vé xem phim, nhưng chưa chắc dám bỏ ra vài chục ngàn để mua một cuốn sách.

Và nhìn vào thống kê, ngoài sách giáo khoa bắt buộc học sinh, sinh viên phải đọc - học, thì con số 30 triệu bản sách ở tất cả các thể loại cho số dân 90 triệu người là khá khiêm tốn. Chưa kể, ngay việc phát hành sách và tổ chức hội sách hàng năm mới chỉ tập trung ở một số thành phố lớn, tỉnh lớn, chưa tới con số 10, còn cả một khoảng trống hơn 54 tỉnh, thành còn lại. Sách vẫn là thứ xa xỉ, và chắc chắn không phải là chọn lựa thông dụng trong giải trí hay thưởng thức văn hóa.

Bán chạy nhất không phải sách có giá trị cao.

Hội sách TPHCM lần thứ 9 tại Công viên Lê Văn Tám gồm 710 gian hàng, của gần 172 nhà xuất bản, công ty phát hành trong nước và 36 nhà xuất bản ngoài nước, giới thiệu đến bạn đọc trên 200.000 tựa sách hay với trên 2 triệu bản sách, đạt doanh thu trên 50 tỉ đồng. Nhưng trong top 10 cuốn bán chạy nhất hội sách thì có đến 7 cuốn của tác giả trẻ Việt Nam, thuộc loại sách ngôn tình, sách tổng hợp status trên Facebook: “Con chó nhỏ mang giỏ hoa hồng” (Nguyễn Nhật Ánh), “Thương mấy cũng là người dưng” (Anh Khang), “Trên đường băng” (trên Facebook Tony buổi sáng), “Madam Nhu - Trần Lệ Xuân: Quyền lực bà rồng” (Monique Brinson Demery), “Nhà giả kim” (Paulo Coelho), “Sẽ có cách, đừng lo” (Tuệ Nghi), “12 cách yêu” (Hamlet Trương), “Thỏ bảy màu - Timeline của tui có gì” (Huỳnh Thái Ngọc), “Cà phê cùng Tony” (Tony buổi sáng), “Đắc nhân tâm” (Dale Carnegie). Trong khi sách văn học, lịch sử và các thể loại nghiên cứu khác thì con số mua rất “hẻo” (dù giảm giá, có cuốn chỉ còn 5.000 đồng).

Gần nhất là 5 sách bán chạy trong tuần 10-16.4.2017 của Vinabook, ngôn tình vẫn chiếm hàng đầu, thậm chí còn được tái bản: “Mình sinh ra đâu phải để buồn” (Iris Cao), “Thương được cứ thương” (tái bản 2017 - Hồng Hải), “Vẽ em bằng màu nỗi nhớ” (tái bản 2017 - Tâm Phạm)...

Cứ mỗi hội sách qua đi, thường chỉ có mấy ngày nhộn nhịp, những con số chỉ làm vui phút chốc, rồi sách lại âm thầm lặng lẽ “đợi” trong các nhà sách, của hàng, và hội sách sau, mong bạn đọc tìm đến.

Phải chăng sách ở Việt Nam, cho dù bán chạy vẫn chỉ là bề nổi hình thức?

Nhìn vào danh mục sách bán chạy của các nhà xuất bản, không biết nên vui hay buồn khi sách bán chạy thường là sách của những người trẻ không thuộc giới văn chương, và tác phẩm không được đánh giá cao, thậm chí còn bị liệt vào hàng không thuộc dòng sách văn học Việt. Trong khi sách văn học của các tác giả nổi tiếng, cho dù giảm giá rất thấp, vẫn rất ít người mua. Các loại sách lịch sử hay nghiên cứu khác trở thành loại sách xa xỉ, chỉ có rất ít người quan tâm thuộc lĩnh vực này tìm đến và mua, nhưng rất hạn chế vì giá tiền không “mềm”.

Theo Lao động